Sofka Vasiljkovic Nikolic - Biografija

S O F K A N I K O L I Ć
(Tabanović, 1907 — Bijeljina,1982)

Legendarna Sofka Nikolić Vasiljković, kraljica Skadarlije, pevačica srpskih narodnih pesama i serenada, rođena je 1907. godine u mačvanskom selu Tabanovići, nedaleko od Šapca. Poreklom iz porodice muzičara već kao devojčica pevala je po vašarima. Prvi nastup imala je u jednoj zvorničkoj kafani 1923. godine. Udala se vrlo mlada za Iliju Marinkovića i sa njim dobila ćerku. Njen drugi muž bio je muzičar, violinista, Paja Nikolić, šef Velikog orkestra. Ubrzo nakon udaje za Paju, odlaze u Mostar. U mostarskoj kafani "Lira", pevala je prvi put čuvenu "Eminu" u duetu sa autorom, Aleksom Šantićem. Nakon Mostara, u kojem je boravila čitiri godine, Sofka se nastanila u Sarajevu. Pevala je u kafani našeg poznatog vilioniste Žarka Milanovića a pratili su je orkestri P. Jovanovića i Nikole Stojkovića.

20-tih godina je prešla u Beograd. Ređala je trijumf za trijumfom. Nazivali su je "kraljicom" Skadarlije. Njeni veliki obožavaoci ali i prijatelji bili su, između ostalih, i Branislav Nušić, Tin Ujević, Miloje Živanović, Čica Ilija Stanković, Dobrica Milutinović, Žanka Stokić... Prijateljica joj je postala i "crna zvezda" Džozefina Beker.

Sve do 1939. godine, gostovala je i snimala u najpoznatijim evropskim kulturnim centrima, Berlinu, Pragu, Beču, Budimpešti, Parizu, sa pratećim orkestrom od 25 muzičara pod vođstvom njenog muža Paje. Godine 1930. čuveni američki muzičar Karl Brent Cilton došao je radi Sofke u Jugoslaviju kako bi o njoj napisao opširnu studiju. Ova studija nikada nije prevedena niti štampana za srpsko tržište.

Prvu ploču sa numerama "Kolika je Jahorina planina" i "Kad bi znala, dilber Stano" snimila je sa 19 godina, u Berlinu a svoju drugu ploču dve godine kasnije u Parizu. Neverovatno, ali je istina da je Sofka Nikolić između dva rata bila prva žena koja je ponela titulu najtiražnije pevačice Evrope i bila dobitnica "Zlatne potkove" u Parizu, a druga osoba uopšte po broju prodatih ploča, posle italijanskog tenora, Enrika Karuza.

Sofka je tokom karijere, do 1939. godine, snimila više oko 100 gramofonskih ploča sa više od 200 pesama. Njene najpoznatije pesme su: "Cojle, Manojle", "Kolika je Jahorina planina", "Kad bi znala, dilber Stano", "Zone, mori Zone", "Čuješ seko"...

Nakon smrti ćerke, jedinog deteta, na vrhuncu slave, Sofka se povukla u tugovanje. Ćerka Marica-Maca (Marinković) je imala samo 17 godina. Umrla je od tuberkuloze, 5. jula 1939. godine u B. Koviljači. Vremenom je, nažalost, zaboravljena ova naša najslavnija srpska pevačica XX veka. Posle 30 godina tugovanja, prvi put je ponovo zapevala u emisiji reditelja Čedomira Masure, 1969. godine.

Poslednje godine života Sofka je provela skromno i usamljena u Bijeljini i u Beogradu.

Sahranjena na bijeljinskom groblju pored ćerke i trećeg muža.

Jedna ulica u Bijeljini nosi njeno ime.


"Sofka Nikolić, popularna širom Evrope... Po njenom dolasku u Beograd, sredinom dvadesetih godina, menja se odnos prema kafanskom pevanju. Radio Beograd tada obavlja prenose iz kafane 'Kragujevac', u kojoj ona peva uz ciganski orkestar Paje Nikolića. Prvi put Sofkino pevanje prenošeno je preko radiotalasa 11. decembra 1929. godine, a zbog velikog broja obožavalaca njene pesme, često je pozivana da nastupa u emisijama narodne muzike."

autor;
Angelina, 22.11.2007. riznica srpska

PESME IZ SOFKINOG BOGATOG REPERTOARA

Ali paša na Hercegovini
Cojle, Manojle
Kolika je Jahorina planina
Kad bi znala, dilber Stano
Moj dilbere
Čuješ seko
Igrali se vrani konji
Ja nabacih udicu
Lijepa li je u Alage ljuba
Zapevala bulbul ptica
Zone, mori Zone
Zulfe, mori Zulfe
Od kako je Banja Luka postala
Oj Boga ti, siva ptico sokole
Sagradiću šajku
Svu noć mlada
Uzmi sine Stanu
Tri put ti čuknam
Po mesečini, kraj šimšira

SOFKA NIKOLIĆ


Stariji Bijljinci i Semberci se rado sjećaju i pamte ko je bila Sofka Nikolić, koja je umrla u Bijeljini u junu 1982. godine. Ova žena se još za života preselila u legendu, jer je kao izuzetna pjevačica uz slavnog Italijana Enrika Karuza, prva žena dobitnik zlatne ploče u Evropi za produkciju ploče u preko sto hiljada komada.

Bila je neprevaziđena "kraljica sevdaha", megazvijezda sjetskih pozornica, ljepotica zbog koje su ljudi gubili glave i basnoslovna bogastva. Smatrali su je čudom od pjevačice koju su zasipali uraganom aplauza na mnogim poznatim koncertnim dvoranama, od pariske Olimpije do beogradske Skadarlije.

Ova nekrunisana "kraljica sevdaha" i romanse pronijela je ljepotu naše pjesme širom Evrope na koncertnim podijumima evropskih metropola i mjesta gdje je gostovala.

U naponu i slavi svoje astralne karijere snimila je mnogo ploča u velikim tiražima u tada poznatim diskografskim kućama Pariza i Beča. O njoj pišu hvalospjeve tadašnje novine, i o njoj govore kao o muzičkom čudu: Jugoslovenska pošta, Jugoslovenska Zastava, Vrbaske novine, Leskovačke novine, Nedeljne ilustracije, Politika, Jadranska pošta i strane novine. U svim tekstovima Sofka je, kažu oni, sjajni dragulj na muzičkom nebu Jugoslavije.

Sofka Nikolić je svoju pjevačku karijeru započela veoma rano, u svojoj četrnaestoj godini, zato su je slušali i čudili se: ni mlađe pjevačice, ni boljeg glasa i većeg talenta. Ubrzo su je zapazili vlasnici kafane "Lira". U tu kafanu su redovno svraćali predstavnici mostarske intelektualne elite, među kojima su bili redovni gosti Šantić, Dučić i Ćorović. Jedne večeri joj je tu, u baštu restorana, oduševljen njenim glasom i pjesmom, Aleksa Šantić, donio tekst svoje pjesme "Emina" i pjevušeći pokazao joj melodiju koju je ona sa lakoćom prihvatila i naučila. Čak su je zajedno i pjevali, jer je poznato da je Šantić bio muzički obrazovan. Tako je ta pjesma, zahvaljujući Sofki, postala poznata i van Mostara.

Sofka je tom pjesmom o ljepotici Emini ovjekovječila veliku pjesnikovu ljubav. Od toga vremena, od tadašnjeg Mostara, koji je bio centar sevdaha i pjesme, nizala su se mjesta uspješnog Sofkinog gostovanja: Sarajevo, Beograd, Zagreb, Osijek... Glas o njenoj slavi i ljepoti, a možda najviše o pjesmi i pjevanju, već je rasprostirao se preko granice i Okeana, do Amerike... Sa orkestrom koji je brojao 25 članova-a svojom pjesmom žarila i palila Beogradom.

Poslije stečene slave i reputacije u Sarajevu i Beogradu, uslijedila su gostovanja u inostranstvu: Sofija, Beč, Pariz, Madrid, Prag, Moskva, Rim, London i druge metropole. U Parizu se upoznala sa Džozefinom Beker, pjevačicom i glumcima Rudolfom Valentinom i ramonom Novarom. Bili su to dani slave, sjaja i bogatstva. Svega napretek. Snimila je brojne ploče za razne poznate diskografske kuće. Danas je, nažalost, od toga malo sačuvano.

Sa svojim mužem Pajom Nikolićem i njegovim orkestrom gostovala je svuda gdje su je tražili. Tako je bilo sve do 1939. Godine. Onda, najednom, zamrli su njeni defovi i utihnuo je njen glas zauvijek. Umrla joj je kćerka Marica, jedinica u sedamnaestoj godini, od tuberkuloze. Uzalud su bile intervencije u Francuskoj, Austriji, Jugoslaviji. Tijelo je balzamovala i za nju sagradila kapelicu na groblju, a za sebe kraj groblja na osami kuću, gdje je stanovala i provodila potpuno nov život — skromno, tiho, povučeno. Bijeljina turizam

KAKO SMO GLASOM OSVAJALI ZLATO

Srpska predratna muzika osvajala je publiku širom sveta. Zlatno doba naše narodne diskografije trajalo je između 1927. i 1934. godine, a najpolularniji naš predstavnik bila je Sofka Nikolić

Beograd, rani XX vek — Već preksinoć Sofka je prestala da peva u Beogradu. Obožavaoci njenog glasa i njenih "sevdalinki", koji su ovde mnogobrojni uzalud su preksinoć čekali kod "Potrošačke Zadruge"... da se pojavi. Paja (njen suprug i prateći vilionista, prim. aut.) hteo je da se Sofka lepo odmori da bi joj u Parizu, gde treba reprezentovati, glas bio odmoran i svež.

Ovako su pisale beogradske novine uoči odlaska najpopularnije srpske predratne pevačice Sofke Nikolić u Pariz, gde je snimala albume. Sofka je inače, predstavnica zlatnog doba naše narodne diskografije, koja je trajala između 1927. i 1934. godine.


PREDRATNA ZVEZDA

■ Muzika koju danas nazivamo starogradskom u Srbiji počinje da se snima oko 1900. godine, mada postoje neke indikacije da je počela i nešto ranije. U bogatoj diskografskoj industriji, tokom tri, četiri decenije snimalo je oko 400 pevača. Grub prekid predstavljala je pojava radija, koji je do 1934. godine sa scene potpuno skrajnuo diskografiju - objašnjava Saša Spasojević iz Borče, koji se već decenijama bavi istraživanjem predratne muzike i kolekcionarstvom.

Predratna narodna muzika je, poput današnje novokomponovane, u Srbiji bila veoma popularna, a od pojave Sofke Nikolić u Beogradu je porasla cena kafanskim pevačicama. Sofka je bila naša najveća predratna estradna zvezda, počela je da snima 1927. godine; snimila je više desetina ploča, pevala je u Skadarliji, kao i u ostalim eskluzivnim srpskim kafanama 20. veka. Jednom rečju, bila je prava zvezda — obožavana od naroda, koji se čak nije libio da je čeka ispred kafane uprkos najavama da je otputovala za Pariz. Toliko obožavanje Sofki je donelo i veliku zaradu.

■ Sofka je na vrhuncu slave za samo jednu noć dobijala 1.000 dinara, a tih godina je dnevna novina "Politika" koštala samo dinar. Operske pevačice nisu toliko dobijale ni za mesec dana. Sa 10.000 prodatih ploča, Sofka je dobila "Zlatnu potkovu" u Parizu i ponela titulu najtiraznije pevačice u dotadašnjoj istoriji. Ispred nje je sa sličnim tiražom u Evropi bio samo Enriko Karuzo, proslavljeni italijanski tenor — priča Spasojević.

O Sofkinom bogastvu govori i podatak da je njena kuća bila opremljena nameštajem Luja XIV, kao i da je često putovala po Evropi...


I PATRIJARH U KAFANI

Velika je zabluda misliti da je predratna muzika bila šund kafanskog tipa.

■ Našu predratnu muziku uglavnom su pevali operski pevači koji su bili priznati u Evropi i koje su pratile najbolje svetske filharmonije. To su bili iskusni, popularni i vrhunski pevači koji su uporedo s operom i berlinskom filharmonijom snimali i narodnu muziku s poznatim ciganskim orkestrima, kojih je i bilo najviše. Međutim, ploče su mogli da snime samo vrhunski orkestri. Tačan broj predratnih ploča se ni danas ne zna, ali se pretpostavlja da je snimljeno vise hiljada — kaže Spasojević.

Osim Sofke Nikolić, vrhunsku slavu uživao je i Mijat Mijatović, koji je pevao italijanske šlagere, snimao na engleskom i čija je diskografija bila čak i nešto bogatija od Sofkine.

■ Kada bi Mijat zapevao, u kafanama bi počelo pravo bančenje. Znao je da se među gostima nađe čak i patrijarh srpski Varnava ili delegacija iz Sent Andreje, razni ministri i generali, od kojih je većina volela kafanu. I sam Mijat je u svoje vreme bio cenjen advokat — objašnjava Spasojević.

Kafanski život je bio veoma bogat i u te dve, tri decenije uoči II svetskog rata. Ipak, to je više bio boemski život nego savremena terevenka. Naravno, bilo je i kafana u kojima je muzika bila na nižem novou, kao i danas, ali su prednjačili pravi boemski restorani.

Inače, prema Spasojevićevim rečima, u inostranstvu osim Sofke nije snimalo puno nasih pevača. Većina njih je snimala u Srbiji jer su svetske diskografske kuće slale svoje tehničare na Balkan iz čisto ekonomskih razloga. Naime, na taj način je sniman daleko veći broj ploča, a uz to su ovde mogli i da prodaju gramofone.

Od pesama koje su odolele vremenu, Spasojević pominje "Kad bi znala, dilber Stano", "Igrali se vrani konji", "Zapevala bulbul ptica"...

Osim Sofke i Mijata, često je snimao i orkestar Kraljeve garde. Među poznatijima su i ciganski orkestri Dušana Popaza, Steve Nikolića, Ante Grujića. Ne treba zaboraviti ni Vojislava Turinskog i Živojina Tomića, koji su bili operski pevači, zatim Ružu Koritarku, Nadu Aleksandrović, Olgu Ilić, guslara Svetslava Tisu Jaćimovića, virtouza na fruli Adama Milutinovića Vilzona i harmonikaša Radovana Manasijevića Samovca.

Saša Spasojević se već deceniju bavi istraživanjem predratne diskografije i sakupljanjem ploča, od kojih je najstarija 103. leto. Saša je došao na ideju da uz pomoć zainteresovanih entuzijasta napravi prvu enciklopediju koja bi se bavila ovom tematikom. Nažalost, mi smo jedina evropska zemlja koja to danas nema.

■ Voleo bih da skupimo sva ta blaga i da tako sačuvamo istoriju. Nažalost, teško je nabaviti sav materijal, pa bih molio sve zainteresovane da mi u tome pomognu — kaže Spasojević.

Irena Radisavljević
12.08.2007.

SOFKA POČIVA U GROBU BEZ BILJEGA


Kada je Sofka pjevala u Mostaru "Eminu" ostarjelom Aleksi Šantiću, okolnim ulicama se nije moglo proći, a kada je u Sarajevu, u Hotelu "Evropa", pjevala "Kolika je Jahorina planina", nije bilo dovoljno stolica za sve goste...

U Parizu, dok je snimala prvu ploču, Sofkini obožavaoci provalili su vrata na studiju, pa im je ona bez muzike zapjevala... U beogradskoj Skadarliji gosti su plaćali dukatima da piju vino iz njenih cipela... Sve su to Sofkini tragovi i sjećanja svih, jer su je svi i znali.

Bilo je to vrijeme njenog meteorskog uspona — Njujork i Rudolf Valentino, Madrid, Beč, Berlin, London, Rim — pa opet Beograd. Sofkinu pjesmu "Cojle Manojle" pjevali su svi šegrti i kalfe, a kasnije i majstori.

Daira u njenim rukama zvečeći su drhtala — drhtala je to Sofkina duša.

Pred Drugi svjetski rat od tuberkuloze u Banji Koviljači razboljela se njena kćerka Mariola. Spasa joj nije bilo. Utihle su Sofkine daire. Mariolu je balzamovala i sahranila u novoizgrađenu kapelu kod ulaza u bijeljinsko groblje Pučile. Iznad kripte postavila je četiri porculanske kćerkine fotografije. Na dvije je ona sa Mariolom i to je sve što podsjeća na legendarnu Sofku.

Legenda je samovala i tugovala u Bijeljini. Govorila je: "Tuga je da se tuguje, pjesma je da se pjeva". Svakodnevno je odlazila u kapelu i dugo sjedila u kripti pored balzamovanog Mariolinog tijela.

Tu je bila i kada su 1968. godine snimali film o njoj. Od nekadašnje slave ostale su samo požutjele fotografije i jedna okrnjena gramofonska ploča. To je jedino mogla da pokaže filmadžijama i da im priča o dairima, Skadarliji, o uzavreloj Evropi, o pjesmi... O svojoj tragediji je ćutala. Uspjeli su samo da je snime kako s buketom cvijeća ulazi u bijeljinsko groblje.

Prije dvadeset i šest godina, bolesna i skrhana, posjetila je Zvornik — mjesto u kojem je počela njena slava. U susjednom Malom Zvorniku mjesni fotograf Slobodan Alanović načinio je njenu posljednju fotografiju. Sa Drine otišla je u starački dom i tamo se upokojila.

Sahranili su je pored kćerke. Cio dan je lila kiša — plakalo je i samo nebo nad Bijeljinom za ovom jedinstvenom i neponovljivom ženom. Ulaz u kriptu je betoniran. Oko kapele počivaju Sofkina braća, muž Rade i rođaci. Samo se još stari Bijeljinci sjećaju da je i legenda sahranjena u toj kapeli. Za koju godinu znaće samo još poneko.

Ispred kapele neko od njenih obožavalaca upali joj svijeću! Iza toga ostane samo barica voska. Nedavno je Sofki svijeću zapalio, takođe legenda, ali našeg putopisnog novinarstva, Kamenko Katić. Dok je snimao emisiju o Sofki plamičak na svijeći je plazucao na pragu kapele u kojoj ona i dalje počiva u neobilježenom grobu.

Bijeljinci su, doduše, dali Sofkino ime jednoj dugoj, uskoj i krivudavoj ulici...

Nezaboravno je vrijeme Sofkinog meteorskog uspona — Njujork i Rudolf Valentino, Madrid, Beč, Berlin, London, Rim — pa opet Beograd...

Sofkinu pjesmu "Cojle Manojle" pjevali su svi šegrti i kalfe, a kasnije i majstori. Daire u njenim rukama zvečeći su drhtale — drhtala je to Sofkina duša.

Tihomir Nestorivić
04.07.2008.

POSLIJE ČETIRI DECENIJE — DRAGA MOJA ŽOZEFINA BEKER!

Bio je tačno 12. maj 1968. godine. U Beograd je stigla proslavljena zvezda mjuzik-holova, tamnoputa Žozefina Beker. Među "krem društvom" koje ju je dočekalo na aerodromu Surčin bila je i već skoro zaboravljena Sofka Nikolić. Stigla je autobusom tog jutra iz Bijeljine da bude specijalni gost najtiražnijeg jugoslovenskog lista "Večernjih novosti" i da se u režiji tog lista desi susret dve nekadašnje pevačke veličine

Po izlasku iz aviona proslavljena Žozefina se među prvima pozdravila sa Sofkom i iznenadila se videći je drugačijom nego što ju je zamišljala nakon tačno 41 godinu, koliko je proteklo od njihovog zagrebačkog zagrljaja i noćnog provoda. Film uspomena je krenuo.

Dok je Sofka bila 1927. godine u Parizu na dvomjesečnom snimanju gramofonskih ploča i priređivala koncerte, u Jugoslaviju je stigla Žozefina Beker. I dok je Sofka "palila i žarila" u Parizu, Žozefina je to isto radila u Beogradu. Onda se odjedanput pronela vest koju je štampa objavila sa krupnim naslovima — Sofka se ne vraća u Beograd, nego će po povratku iz Pariza nastaviti karijeru u Zagrebu! Žozefina je u Beogradu priredila prijem povodom Sofkinog odlaska iz Beograda!? Bilo je to u hotelu "Astorija".

U to vrijeme sve što se moglo pročitati o Žozefini i Sofki imalo je krupan naslov i najbolje mjesto u novinama. Da li će Sofka ostati u Zagrebu, da li će se zadržati u Parizu, da li joj je Žozefina pomutila slavu, da li je temperamentnija Sofka ili Žozefina? Onda bi se odjedanput pronela vijest da su dobre prijateljice...

Dok je Žozefina Beker nastupala u suknji od bananina lišća u hotelu "Astorija", Sofka je pravo iz Pariza, gle čuda, prispela sa svojim velikim orkestrom u Zagreb. Još prije odlaska u Pariz, imala je ugovoreno gostovanje u restoranu "Kolo". Štampa je u Zagrebu Sofkin dolazak propratila burno kao svojevrstan događaj. Svaki koncert posebno je komentarisan. Do detalja je opisivan svaki Sofkin korak. Citiramo:

■ Kao što je poznato, po povratku iz Pariza poznata beogradska pevačica sevdalinki Sofka, došla je u Zagreb na — gostovanje. U Parizu je pevala za gramofon, a ovde u Zagrebu peva za publiku, isto onako kao što je pevala u Beogradu: isti repertoar, ista muzika, isti Paja...

Jedan dio štampe se pobunio tvrdeći da se intelektualci ljute protiv ovakvih senzacija koje nisu "čista umetnost".

Žozefina Beker nije mogla izdržati i krenula je iz Beograda u Zagreb da vidi i čuje tu Sofku Nikolić o kojoj je mnogo čitala i slušala. U restoranu "Kolo" krišom je ušla sa svojim mužem grofom Pepitom. Iza kulisa slušala je Sofku. Pesma ju je dirnula u srce. Glas se razlivao i padao kao melem na romantična srca brojne publike. Veličanstvena Žozefina Beker nije mogla izdržati. Prišla je Sofki! Pozdravile su se. Odjedanput, novinari su imali pred sobom senzacionalnu scenu — "Kraljica sevdaha" i "Crna perla" u zagrljaju!!!

■ Bio je to naš prvi susret od kojeg počinje veliko prijateljstvo, pričala nam je Sofka Nikolić u intervjuu koji je autor ovih redova vodio s njom 1975. godine.

Provele smo tu noć zajedno sa svojim društvima. Niko tada nije mogao pretpostaviti da će nas zadesiti slična sudbina i da će nam jednoga dana cilj biti potpuno isti — briga o tuđoj djeci.

I dok su se poslije četrdeset jednu godinu uspomene nizale na beogradskom aerodromu, uzbuđena Žozefina Beker je ponavljala:

■ Pa zar si to ti? Toliko si se promenila da te ne poznajem. Pevaš li još? Šta je s tobom? Jedva sam te prepoznala. Ti si mi sada najlepši poklon.

Sofka je umesto odgovora zapitala staru prijateljicu gde joj je grof Pepito.

■ Umro je davno. Još mnogo čega mi je prešlo preko glave, odgovorila je Žozefina.

Onda je Sofka smogla snage i ispričala svoju tragediju. Pričala joj je o smrti sedamanestogodišnje kćerke, kako se povukla u tugu i da živi u Bijeljini. Žozefina se okrenula brojnim prisutnim ličnostima iz svijeta muzike, među kojima je bio i Arsen Dedić:

■ Sećam se kada sam je prvi put videla i čula u Zagrebu. Nisam razumela nijednu riječ, ali sam shvatila emociju, čula sam svaki otkucaj njenog srca. Ona je moja velika ljubav. To je žena koja u ono vreme nije gledala što nastupam u haljini od banana. Ona mi je dala veliku podršku.

Stekao se utisak da se Arsen malo zbunio, pa čak i zastidio, jer po svemu sudeći nije ništa, ili je premalo do tada znao o Sofki.

U razgovoru koji je vođen iste večeri Sofka se obratila Žozefini:

■ Čujem da si u velikim nevoljama zbog dugova. Znam da si usvojila dvanaestero siromašne dece i da brineš o njima. Želela bih da ti pomognem.

Kasnije nam je Sofka pojasnila o čemu je riječ. Žozefina Beker je usvojila dvanaestero dece i postala im druga majka. To ju je odvelo u velike dugove.

■ I ja sam imala sličnu želju, ali nisam mogla da je ostvarim. Moje materijalne prilike nisu dozvoljavale da se brinem o siromašnoj deci. Pokušala sam da budem inicijator, da drugi učestvuju u finansiranju, pa nije bilo uspeha. Nameravala sam da organizujem humanitarni koncert ili seriju koncerata sa kojih bi čist prihod išao za decu koju je usvojila Žozefina Beker. Na kraju, ništa od toga. Obratila sam se na adresu desetak umetnika, ali niko od poznatijih nije odgovorio.

Tako jednoj velikoj pevačici, koja je mnogima ispunjavala želje, nije ispunjena njena želja — da pomogne siromašnoj deci.

Autor teksta nepoznat | 28.05.2008. | semberske.com

BURAN ŽIVOT SOFKE NIKOLIĆ

Najpoznatija pevačica između dva svetska rata pesmom praznila džepove bogatih trgovaca i boema. Zanemela kada su joj umrli muž Paja, potom i kćerka jedinica Mariola, u sedamnaestoj godini

Čuvenu Sofku Vranjanku stvorio je u svojoj priči pisac Bora Stanković. Sofku Nikolić stvorio je narod, stvorilo je vreme. Ona nije ličnost iz mašte, ona je bila najveća srpska pevačica između dva svetska rata. Počela je skromno na mačvanskim vašarima, a onda se munjevito vinula u svet slave i bogatstva. Bila je nekrunisana, ali jedina priznata "kraljica sevdaha" i romansi. To priznanje dali su joj njeni obožavaoci, ali i muzički stručnjaci.

Njen glas, mekan kao somot, oduševljavao je muzičke stručnjake i narod. U zenitu karijere priređivala je koncerte u svim većim evropskim metropolama.

U biografiji Sofke Nikolić ostalo je zabeleženo da je njen otac Nikola Vasiljević živeo u Banjaluci, a na početku Prvog svetskog rata, osetivši da negde treba bežati, odlazi preko Drine, gde je mirisalo na sukob, ali ga nije još bilo. Ratni vihor nosio je Sofkinu porodicu od Turn-Severina u Rumuniji, preko Ćuprije, do mačvanskog sela Duvaništa.

Majka Persa, i sama pevačica, ubrzo se preudala za muzičara Rajka Sremčevića i ostavila četvoro dece da o njima brine najstarija Sofka. Da bi prehranila sebe i porodicu, ubrzo počinje da peva. Postala je poznata najpre u Mačvi i Pocerini, a onda i u celoj Srbiji. Mnogi su govorili da će biti slavna i bogata. Svaki njen koncert postajao je doživljaj, nekada siromašna devojčica postepeno je ulazila u raskoš i postala zvezda.

Kada me novinari ili bilo ko upita kada sam i gde počela da pevam, ja odgovorim u Zvorniku — govorila je Sofka. — Za taj grad me vežu najlepše uspomene.

Po Sofkinom priznanju, njena karijera počinje 1918. godine u Zvorniku, a ono ranije, na vašarima, i ne broji se. U Zvorniku je Sofka sklopila svoj drugi brak, sa mladim i daleko poznatim primašem Pajom Nikolićem, koji je imao svoj orkestar od dvadeset i četiri člana. Sa njim odlazi u Mostar.

Grad muzike, mezetluka i pića sa oduševljenjem dočekuje Sofku, a ona mu uzvraća pesmom koja je punila bašte i restorane, a praznila džepove bogatih trgovaca i boema. U Mostaru peva Šantićevu "Eminu" pred samim pesnikom, koji je bio oduševljen. Posle četiri provedene godine u Mostaru odlazi u Sarajevo, gde izaziva pravi haos jer svi žele da je vide i čuju. U Sarajevu je rodila kćerku Mariolu.

Sledeća stanica bio je Beograd. Koliko je žurila iz Sarajeva, od uzbuđenja je zaboravila lične stvari.

U Beogradu je pevala u Skadarliji, a gosti su joj bili Branislav Nušić, Tin Ujević, Rade Drainac i druga poznata imena tadašnjeg vremena. Bila je njihova prijateljica i često sedela sa njima za stolom. Odabrala je Beograd za mesto stalnog boravka, a putovala je po celoj Srbiji i evropskim metropolama.

Pamte se njena gostovanja u Novom Sadu, a Leskovčani su je dočekivali kao modernu Koštanu. Grad gurmana i ćevabdžija oduševljavao se njenim mekim glasom i pesmom koja je razgaljivala meraklijska srca.

Sofka je definitivno postala slavna, bogata. Novine su pune fotografija i tekstova o njoj.

U Berlinu je snimila svoju prvu ploču na kojoj su pesme "Kolika je Jahorina planina" i "Kad bi znala, dilber Stano". Ploča je bila veoma slušana, a 1925. godine dobila je prvu "Zlatnu potkovicu", u to vreme prestižno priznanje.

Putuje po svetu, a u Parizu ostaje tri meseca. Tu je snimila svoju drugu ploču.

Učestvovala je Sofka i u mnogim humanitarnim akcijama, pomažući svima kojima je pomoć bila potrebna, kao da je slutila svoju i tragediju svog naroda, koja se naslućivala 1939. godine. Te godine umrla joj je u Banji Koviljači od tuberkoloze kćerka jedinica Mariola, u sedamnaestoj godini. Nešto ranije umro joj je i muž Paja Nikolić. Nikada više nije zapevala, ugasio se zvonki glas. Umesto kraljice pesme postala je kraljica tuge. Slava, novac i zlato polako su se topili, a Sofka je pala u zaborav.

Umrla je u dubokoj starosti, 27. jula 1982. godine u Banji Koviljači. Sahranjena je pored kćerke Mariole u Semberiji, gde je i rođena.


ŽAL ZA MARIOLOM
U dugim noćima prebirala je gde je napravila grešku. Zašto je ostavila kćerku drugome da je čuva, a ona krenula za svojom karijerom. Da li je u sebi prepoznala svoju majku koja ju je sa bratom i dve sestre ostavila, a ona sa očuhom otišla da peva i "osvaja" Srbiju. Kćerku Mariolu Sofka je sahranila na bijeljinskom groblju, sagradila joj kapelu, a njeno telo balsamovala i stalno obilazila. Prodala je kuću u Beogradu i kupila drugu u Bjeljini da bi bila bliže Marioli.

TUGA JE DA SE TUGUJE
Savremenici su govorili: "Koliko je bila velika u pesmi, još je bila veća u tugovanju".
— Pesma je da se peva, tuga je da se tuguje. Tuga se ne može objasniti, ispričati, tuga se može samo tugovati, a pesma pevati — govorila je Sofka Nikolić.

Drago Gajić | 22.01.2012. | Večernje novosti

KRALJICA SEVDAHA

Sjećam se, kad je 27. jula 1982. godine umrla Sofka Nikolić, napisao sam u Semberskim novinama tekst kojim sam se, u ime Bijeljinaca, oprostio od nekadašnje velike svjetske muzičke zvijezde. Poznavao sam Sofku i poštovao je. Tekst je sutradan prenijela Politika ekspres, u to vrijeme najtiražniji list u Jugoslaviji, uz napomenu da je to jedini nekrolog velikoj pjevačici koji su oni našli u čitavoj tadašnjoj jugoslovenskoj štampi. Kasnije sam nalazio i tekstove i emisije o njoj, ali tada je za mene bila čudnovata ta, reklo bi se, uobičajena balkanska sklonost zaboravljanju onoga što je najvrednije i najbolje kod nas.

A Sofka je bila čudo. Zamislite da danas neko, ko pjeva našu tradicionalnu muziku, postane evropska i svjetska senzacija, čija slava nema granica i kojoj pred noge padaju najslavniji ljudi i najveće muzičke kuće. Šaban Bajramović je bio svjetsko ime, i niko prije i poslije njega. Osim Sofke, kojoj nije bilo premca ne samo kod nas, već ni u Evropi. U vrijeme kad su gramofonske ploče mogli snimiti samo izuzetni muzičari i pjevači, Sofka je 1923. godine, kad je imala samo 19 godina, u Berlinu snimila svoju prvu ploču, na kojoj su bile dvije pjesme: "Kolika je Jahorina planina" i "Kad bi znala, dilber Stano", i za tu ploču je dobila tadašnje najveće evropsko priznanje — "Zlatnu potkovicu" (kasnije se to zvalo "Zlatna ploča"), zajedno sa velikim Karuzom. U Parizu je dvije godine kasnije snimila drugu ploču (u "gradu svjetlosti" je pjevala, iz noći u noć, čitava tri mjeseca), a do 1939. godine ukupno stotinu ploča, i bila je prva žena koja je proglašena za najtiražnijeg pjevača Evrope. U to vrijeme samo je Enriko Karuzo prodao ukupno više ploča od nje. On je bio operska senzacija, pjevao je muziku koju je cio svijet razumio, a Sofka je pjevala naše narodne pjesme, dotle nepoznate u svijetu.

Da, Sofka je bila čudo, kakvog nije bilo nikada u ovoj našoj evropskoj provinciji.

...

Čudo je bio i Sofkin nevjerovatni uspon, od vašarskog blata do holivudskog sjaja. Rođena je 1907. godine u malenom mačvanskom selu Tabanovići kod Šapca, ali se njena porodica brzo preselila u Banju Luku. Sluteći strahote nadolazećeg rata, njen otac Nikola Vasiljević odveo je ženu i djecu preko Drine, najprije u Turn-Severin u Rumuniji, pa u Ćupriju, zatim u mačvansko selo Duvanište. Kad je majka Persa napustila porodicu, ostala je Sofka, kao najstarije dijete, da se brine o ostalih četvoro. Zato je počela pjevati rano, još u svojoj desetoj godini, jer je to bio jedini način da zaradi za život. Zabilježeno je da je povremeno nastupala sa orkestrom Milana i Ruže Maksimović, a prvi pravi nastup imala je u jednoj zvorničkoj kafani 1923. godine. Tada se i udala, vrlo mlada, za Iliju Marinkovića, i s njim dobila kćerku.

Sofka je već tada bila zapažena kao čudo od pjevača. Gdje god bi pjevala, dolazila je publika masovno da čuje, ali i da vidi tu vitku, crnooku, stasitu ljepoticu, sa glasom sirene. U zvorničkoj kafani zapazili su je vlasnici tada poznate kafane "Lira" u Mostaru, i odveli je u svoj grad. Tu, u lijepom gradu bogate kulture i tradicije, odmah je postala zvijezda. Cio grad je živio za njene noći ispunjene pjesmom, pred njom su u sevdah padali najviđeniji ljudi, a među njima i pjesnici Šantić, Ćorović, Dučić, Đikić. Jedne večeri je Aleksa Šantić, čovjek istančanog sluha, počeo da joj pjevuši svoju novu pjesmu. Zvala se "Emina", i bila je posvećena njegovoj velikoj, neostvarenoj ljubavi. Sofka je odmah prihvatila i punim glasom otpjevala pjesmu koja će postati čuvena. Kažu da su Šantiću suze krenule niz lice. Pjevao je tu pjesmu nekoliko puta zajedno sa Sofkom, a glas o njegovoj ljubavi pukao je po Mostaru i Hercegovini.

Ali, Mostar je postao suviše mali za pjevačicu o kojoj se pričalo širom zemlje. Otišla je odatle u Sarajevo, gdje je pjevala u kafani čuvenog violiniste Žarka Milanovića. Tu je ostala sve do 1927. godine, okružena divljenjem i pažnjom Sarajlija. Zbog nje su prosipana bogatstva, rasturale se porodice, propadale firme, njena pjesma je zaludjela grad do te mjere, da se iz svega rodila legenda o pjevačici zbog koje se svakom muškarcu prevrne pamet. A ona je samo pjevala i svoju radost života darovala publici, bez mjere, nesebično.

Onda je otišla u Beograd, koji je u to doba bio centar kulturnog, ali i boemskog života. Nastupala je sa orkestrom svog drugog muža Paje Nikolića, sa 25 svirača, i odmah je nazvana "kraljicom Skadarlije". Čitav Beograd je dolazio da je sluša. Ministri, oficiri, bogataši, umjetnici. Branislav Nušić, Dobrica Milutinović, Tin Ujević, Čiča Ilija Stanojević, svi koji su nešto značili u Beogradu bili su njeni slušaoci, sagovornici i prijatelji. Sofka je postala centar Beograda. Kad je ona pjevala, ni konobari se nisu kretali, niko riječ nije izgovarao. A kad prestane, kao i u Sarajevu i Mostaru, letjeli su tanjiri i čaše. Bacane su pare. I svi su tražili još.

Radio-Beograd je, prvi put u svojoj istoriji, počeo uživo prenositi njene nastupe. Prvi takav prenos bio je 11. decembra 1929. godine, kad je pjevala u kafani "Kragujevac". Kažu da su ti prenosi bili slušaniji nego nastupi fudbalske reprezentacije tog doba.

Onda je Sofka krenula u svijet. Berlin, Pariz, Prag, Beč, Madrid, London, Rim, koncerti, ploče, oduševljena publika, slava. Pa onda Amerika, koju je bacila pod noge. Sprijateljila se sa slavnom Džozefinom Beker, i to je prijateljstvo ostalo vječno. Najveće svjetske zvijezde — Rudolf Valentino, Ramon Novaro i drugi holivudski velikani, čiju slavu današnje generacije ne mogu shvatiti, dolazili su joj na noge. Čuveni muzičar i pisac Karl Brent Čilton napisao je o njoj opširnu studiju o objavio je u najtiražnijim američkim časopisima.

Sofka je bila najsjajnija pjevačka zvijezda toga vremena. Neprevaziđena.

...

A onda, nakon sjaja, odjednom je pao mrak. Od tuberkuloze je umrla njena kćerka jedinica, Marica, u 17. godini. Uzalud su bili svi napori, liječenja u inostranstvu, sva pažnja. Sofka je svoju jedinicu sahranila u Bijeljini. I nikad više nije zapjevala.

Od kraljice sevdaha postala je kraljica tuge.

...

U maloj kući, u blizini groblja Pučile, u avliji punoj cvijeća, provodila je Sofka svoje dane i godine. Odazivala se nerado pozivima novinara koji su je se ponekad sjetili. I ja sam jednom, za Radio-Bijeljinu, snimao emisiju o bijeljinskim muzičarima, u prostorijama Muzeja Semberije. Došla je i Sofka, tiha i dostojanstvena. Dugo smo razgovarali, a kad smo se rastajali, poljubila me u obraz. I otišla lagano, uzdignute glave, kao prava dama.

Umrla je nedugo poslije toga, 27. jula 1982. godine. Sahranjena je na mjestu koje je sama odabrala — na bijeljinskom groblju, u kapelici pored kćerke Marice.

Kad se nađete tamo, potražite tu malu, tihu kapelu, izgubljenu u moru spomenika. I poklonite se uspomeni na veliku Sofku Nikolić. Ona to zaslužuje.

Piše: Jusuf Trbić | 03.01.2015. | BZK "Preporod" Bijeljina

Preuzeto sa sajta; riznicasrpska.net

https://www.youtube.com/watch?v=6C_SEeszQpk